TANZİMAT EDEBİYATI: (1860-1896)
- 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilerek Batılılaşma ve yenileşme hareketinde önemli bir aşamaya gelinmiştir.
- Osmanlının bu son dönemindeki hareketlilik edebiyata da yansımıştır.
- Edebiyatımız, 1860’da “Tercüman-ı Ahval” gazetesinin yayınlanmasıyla yeni bir adım atmış ve “Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı” başlamıştır.
- Bu dönem sanatçıları, edebiyatın amacının “halkı eğitmek” olduğu noktasında birleşirler.
- Bu anlayışla sade bir dile doğru geçilmesi gerektiğini düşünmüşlerdir.
- Divan edebiyatına karşı eleştiriler başlamıştır.
- Eski edebiyatımızın şairleri hayali bir sevgili uğruna ölürken; Tanzimat sanatçılarının hayata bakış açıları değişmiş, inanılan fikirler uğrunda ölünebileceğini söylemişlerdir.
- Halk edebiyatına dönülmesi gerektiğini dillendirenler olmuştur.
- Özellikle öğrenim için Fransa’ya gönderilen ve batı kültürüyle tanışan aydınlar yenilik arayışlarına girmişlerdir.
- Bu dönemde yapılan tartışmalar, “doğu-batı / eski-yeni” mücadeleleri çerçevesinde gelişmiştir.
- Divan edebiyatı için yıkıcı; Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı için yapıcı bir dönem olmuştur.
Tanzimat edebiyatı 3 dönemde incelenebilir:
A) HAZIRLIK DÖNEMİ: (1839-1860)
- Sanatçıların Batı edebiyatı ile karşılaştığı 1860’dan önceki dönemdir.
- Bu dönemde Şinasi, Fransızca’dan yaptığı çevirileri Tercüme-i Manzume adlı eserde toplamıştır.
- Yusuf Kamil Paşa, Fenelon’dan Telemak adlı romanı çevirmiştir.
- Takvim-i Vakayi ve Ceride-i Havadis gazeteleri yayına başlamıştır.
- Şinasi, Şair Evlenmesi adlı tiyatro eserini yazmıştır.
Tanzimat edebiyatı hazırlık dönemi sanatçıları:
- Yusuf Kamil Paşa
- Sadullah Paşa
- Akif Paşa
- Ethem Pertev Paşa
B) TANZİMAT EDEBİYATI BİRİNCİ DÖNEM ÖZELLİKLERİ: (1860-1876)
- Fransız edebiyatı örnek alınmıştır.
- Roman, hikâye, eleştiri, tiyatro, makale, anı gibi türler ilk defa edebiyatımıza girmiş, batılı anlamdaki ilk örnekleri bu dönemde ortaya konmuştur.
- Vatan, millet, devlet, özgürlük, hak, adalet, eşitlik gibi konular ilk defa işlenmeye başlanmıştır.
- Sanatçılar, eleştirmelerine rağmen divan edebiyatının etkisinden kurtulamamışlardır.
- Tanzimat edebiyatı birinci dönemde “toplum için sanat” anlayışı hâkim olmuştur.
- Sanatçılar edebiyatı, fikirlerini aktarmak için bir araç olarak görürler.
- Halkı aydınlatmak için eserler verilmiştir.
- Şiirde estetik güzellik değil; içerik ön plana çıkmıştır.
- Eski nazım şekilleriyle yeni kavram ve duyguları işlemişlerdir.
- Konuşma diline geçiş hedefi gerçekleşmemiştir.
- Klasisizm ve romantizm akımının etkileri görülür.
- Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmıştır.
- Bu dönem sanatçıları, edebiyatın yanında siyasetle de ilgilenmiştir.
- Düzyazı ilk kez bu dönemde şiirin önüne geçmiştir.
- Bu döneme “Şinasi-Ziya Paşa-Namık Kemal okulu” da denir.
- Klasizm > Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Yusuf Kamil Paşa
- Romantizm > Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemsettin Sami
Tanzimat edebiyatı birinci dönem sanatçıları:
- İbrahim Şinasi
- Namık Kemal
- Ziya Paşa
- Ahmet Mithat Efendi
- Ahmet Vefik Paşa
- Şemsettin Sami
- Ali Suavi
- Direktör Ali Bey
C) TANZİMAT EDEBİYATI İKİNCİ DÖNEM ÖZELLİKLERİ: (1876-1896)
- Sanatçılar, baskıcı yönetim nedeniyle bireysel konulara yönelmişlerdir.
- Karamsarlık hâkimdir.
- Gazetenin etkisi bu dönemde azalmıştır.
- Dilde sadeleşme çalışmaları terkedilmiş, eski dile dönülmüştür.
- Birinci dönem sanatçılarına göre süslü ve sanatlı bir dil kullanılmıştır.
- Batı edebiyatı nazım şekilleri kullanılmaya başlanmıştır.
- Hece ile bazı denemeler yapılmış olmasına rağmen aruzun hâkimiyeti devam etmiştir.
- Birinci döneme göre eserlerde teknik bakımdan gelişme vardır.
- Bu dönemde “güzel olan her şey” şiirin konusu olmuştur. Konular genişlemiştir.
- Tanzimat edebiyatı ikinci dönemde ise “sanat için sanat” anlayışı hâkim olmuştur.
- Romantizm yanında natüralizm ve realizm etkili olmaya başlamıştır.
- Şiirde romantizmin etkileri görülür.
- Şiirlerde ölüm, yokluk, hiçlik, melenkoli gibi konular işlenmiştir.
- Romanlarda gözleme yer verilmiştir. Ayrıca sebep-sonuç ilişkisi üzerinde durulmuştur.
- İstanbul’un dışına çıkılmamıştır. (Karabibik romanı hariç)
- Bu döneme “Ekrem-Hamit-Sezai okulu” da denir.
- Romantizm > Abdülhak Hamit Tarhan
- Realizm > Recaizade Mahmut Ekrem, Samipaşazade Sezai
- Natüralizm > Nabizade Nazım
Tanzimat edebiyatı ikinci dönem sanatçıları:
- Recaizade Mahmut Ekrem
- Abdülhak Hamit Tarhan
- Nabizade Nazım
- Samipaşazade Sezai
- Muallim Naci
