12. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 6. Ünite Deneme

DENEME
Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.

Özellikleri

·       İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.

·       Denemede konu özgürce seçilir.

·       Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.

·       Rahat okunabilen bir düşünce yazılarıdır.

·       Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.

·       Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.

·       Denemeci ele aldığı konuyu bayağılığa inmeyen bir samimiyetle anlatır.

·       Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.

·       Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.

·       Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.

·       Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olay­ların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir.

·       Dünya Edebiyatında Deneme Türünün Önemli Yazarları: Montaigne, Francis Bacon, Emerson, Andre Gide, Henry Miller, Albert Camus,

 

Türk Edebiyatında Denemenin Gelişimi

·       Deneme türü, diğer türlerde olduğu gibi edebiyatımıza Tanzimat Dönemi’yle birlikte girmiştir.

·       Bu tür Tanzimat Dönemi’nde gazetelerde yayımlanan düşünce yazılarıyla ortaya çıkmıştır.

·       Bu dönemdeki yazılar tam olarak deneme özelliği taşımazlar.

·       Türk edebiyatında bu türün ilk örneklerini Cenap Şahabettin, Ahmet Haşim ve Ahmet Rasim gibi sanatçılar vermiştir.

·       Cumhuriyet Dönemi’ne kadar fıkra, sohbet, eleştiri gibi türlerle iç içe yazılmış metinlerdir.

·       Deneme türü asıl gelişimini Cumhuriyet Dönemi’yle gerçekleştirmiştir.

·       Cumhuriyet Dönemi’nin deneme türündeki en önemli yazarı Nurullah Ataç’tır. 

 

Türk Edebiyatında Önemli Denemeler ve Yazarları

·       Ahmet Haşim – Bize Göre,

·       Cemil Meriç – Bu Ülke, Mağaradakiler,

·       Nurullah Ataç – Karalama Defteri, Günlerin Getirdiği, Sözden Söze,

·       Ahmet Hamdi Tanpınar – Beş Şehir

·       Suut Kemal Yetkin – Günlerin Götürdüğü,

·       Sabahattin Eyuboğlu – Mavi ve Kara,

·       Salâh Birsel – Boğaziçi Şıngır Mıngır, Ah Beyoğlu Vah Beyoğlu

·       Melih Cevdet Anday – Dilimiz Üstüne Konuşmalar,

·       Haldun Taner – Ölürse Ten Ölür Canlar Ölesi Değil

·       Attila İlhan – Batı’nın Deli Gömleği

·       Adalet Ağaoğlu – Başka Karşılaşmalar